Jan Wolkers (1927-2010) is een Nederlandse schrijver die geboren werd in Oegstgeest. Hij positioneerde zich in de eerste plaats als beeldhouwer. Zijn stijl wordt soms ook omgeschreven als ‘geschilderde taal’. Hij weigerde echter lof als schrijver. Zo besliste Wolkers om verschillende literatuurprijzen niet te ontvangen; waaronder de Constantijn Huygensprijs (1982) en de P.C. Hooft-prijs (1989).
Aan de oorsprong van deze afwijzing, lagen zowel politieke beweegredenen (protest tegen bepaalde situaties uit de actualiteit) als persoonlijke frustratie over het niet eerder toegekend worden van dergelijke prijs. Sinds 2013 wordt jaarlijks de Jan Wolkers Prijs uitgereikt aan het beste Nederlandse natuurboek.
Thema’s die vaak terugkeren in zijn werk zijn: de gereformeerde afkomst van Wolkers (religieuze genootschap) en zijn open houding tegenover seksualiteit. Sommige uitgevers hadden het hier moeilijk mee. Ook achteruitgang en dood zijn thema’s die vaak aan bod komen.
Zijn voorliefde voor natuur manifesteert zich zowel in zijn schrijven als in zijn politieke carrière. Zo stond Wolkers kandidaat als lijstduwer voor de Partij voor de Dieren tijdens de Europese Parlementsverkiezingen in 2004 en de Tweede Kamerverkiezingen in 2006.
Inhoudsopgave
1. Terug naar Oegstgeest (1965)
De roman Terug naar Oegstgeest verscheen in 1965 bij uitgeverij J.M. Meulenhoff en werd nadien meer dan dertig keer herdrukt. Het boek werd verfilmd door regisseur Theo van Gogh in 1987.
Een imaginaire reis, afgewisseld met werkelijke fragmenten uit de realiteit van Oegstgeest. Een omgeving gekenmerkt door het gereformeerde geloof, merkwaardige ontmoetingen met familieleden en buurtbewoners en een nauwe band tussen twee broers die zich ontwikkelt als een haat-liefderelatie.
2. Turks fruit (1969)
In Turks fruit werpt Wolkers een blik op zijn relatie met Annemarie Nauta, met wie hij in het huwelijksbootje stapte in 1958. Het was een huwelijk van korte duur. Het hoofdpersonage Olga is gebaseerd op zijn toenmalige vrouw Annemarie. Olga sterft aan kanker en het rouwproces dat de schrijver beschrijft, verwijst naar de periode die hij beleefde na het verbreken van de relatie met Annemarie. Turks fruit werd een groot literair succes. Het werd verfilmd door Paul Verhoeven in 1973. In 2007 verscheen het luisterboek, ingesproken door Wolkers zelf.
Het hoofdpersonage (een beeldhouwer die als naamloze ik-verteller optreedt) ligt op bed en denk terug aan zijn relatie met Olga. De lezer wordt meegenomen naar het moment van de ontmoeting, de vrijpartij, het daaropvolgende auto-ongeluk, het samenwonen, het huwen, de ouders van Olga, de seksuele relatie met Olga, enzoverder, tot het keerpunt van de relatie waarop het hoofdpersonage zichzelf niet beheerst en Olga hem verlaat. Uiteindelijk wordt ze ziek en bezoekt hij haar elke dag. Een proces van aftakeling, waarbij Olga enkel nog Turks fruit eet.
3. Kort Amerikaans (1962)
Kort Amerikaans is de eerste roman van de hand van Wolkers, uitgegeven in 1962 bij uitgeverij Meulenhoff. Het boek werd verfilmd door Guido Pieters in 1979.
Aan het voorjaar van de Tweede Wereldoorlog gaat Eric van Poelgeest naar de bioscoop in Leiden, samen met zijn vriend Peter. Wanneer Eric snel een boodschap doet, wordt Peter opgepakt voor de bioscoop door de razzia.
Beide hadden zich namelijk niet aangemeld bij de Arbeitseinsatz; de verplichte uitzending naar Duitsland om er te werken in de oorlogsindustrie. Eric duikt onder in een kunstacademie. Het begin van een avontuur, waarbij verschillende gewonden en (ook passionele) doden vallen. Ook Eric ontsnapt niet aan het schot.
4. Serpentina’s petticoat (1961)
Deze verhalenbundel is het debuut van Wolkers. In 1963 werd dit boek bekroond met de literatuurprijs van de gemeente Amsterdam. Enkele jaren later, in 1966, stuurde de schrijver echter de prijs terug uit protest tegen het optreden van de politie bij de rellen rond het huwelijk van het toenmalige koningspaar.
Het gaat om vijf korte, wrede verhalen in een scenario van de Tweede Wereldoorlog, dood, een benauwend protestants milieu en de liefde voor natuur. In het openingsverhaal ‘Het tillenbeest’ wordt een statuut uit een kasteel gestolen. Het betreft de sfinx uit de tragedie Koning Oedipus van dichter Sophocles.
5. Een roos van vlees (1963)
In deze roman laat schrijver Jan Wolkers zich inspireren door het tragische overlijden van zijn dochter Eva die in 1949 geboren werd uit het huwelijk met Maria de Roo. Eva was slechts twee jaar oud wanneer ze overleed door een ongeluk in bad. Het boek kende een Zweedse verfilming in 1985, onder de regie van Jon Lindström.
Daniël heeft twee kinderen met Sonja. Ze hadden ook een dochtertje dat echter op tweejarige leeftijd overleed tijdens een bad-ongeluk. De dag van het overlijden staat centraal in het boek. Een traumatische ervaring die zowel Daniël als Sonja blijvend in de greep houdt en hen ook tot scheiden brengt.
De dag van de verjaardag van Daniel wordt beschreven. Hij beleeft zowel flashbacks van het ongeluk, astma-aanvallen – een benauwdheid waarmee hij kampt sinds het ongeluk – als het bezoek van verschillende familieleden. De avond van zijn verjaardag draait verrassend genoeg anders uit, waarbij hij Emmy ontmoet elk in hun eigen verhaal.
6. Tarzan in Arles (1991)
Tarzan in Arles werd uitgegeven in 1991 door uitgeverij De Bezige Bij. Voor dit boek ontving Wolkers de Busken Huetprijs in 1991, de enige prijs die de schrijver heeft aanvaard. Het betreft non-fictie; een bundeling van essays en lezingen die verschenen tussen 1984 en 1990.
Een reis langs schrijvers en kunstenaars als Edgar Allan Poe, Marilyn Monroe, Vincent van Gogh, etc. alsook een blik op de eigen ontwikkeling als beeldend kunstenaar en de rol van de Bijbel in de religieuze opvoeding die Wolkers genoot.
7. Horrible Tango (1967)
Horrible Tango werd uitgegeven in 1967 door uitgeverij Meulenhoff. Het boek verscheen onaangekondigd en liet zich inspireren door de complexe relatie die Wolkers had met zijn broer. De rivaliteit die hij ervaarde, mengde zich tegelijk met een schuldgevoel wegens de dood van zijn broer aan difterie. Horrible Tango kan gelezen worden als een poging om zich hiervan te bevrijden.
Een jongeman herhaalt op latere leeftijd een driehoeksverhouding die hem teisterde tijdens zijn jeugd, wanneer een Hongaars meisje kwam inwonen bij hem en zijn broer.
8. Zomerhitte (2005)
Deze korte roman verscheen in 2005 en kende in 2008 een verfilming onder regie van Monique van de Ven. Ondanks de beperkte lengte, behandelt Wolkers verschillende thematieken die vaak in zijn werk voorkomen. Zoals religie, dood, geweld, kunst en natuur.
Het is een hete zomer wanneer op de stranden van Texel een romantische ontmoeting plaatsvindt tussen een fotograaf en een barmeisje. Een relatie die zich ontwikkelt als driehoeksverhouding.
9. Zwarte bevrijding (1995)
Zwarte bevrijding is een essay naar aanleiding van de dodenherdenking op 4 mei. Het boek werd uitgegeven in 1995 door De Bezige Bij.
Het geeft een grauw beeld weer van het einde van de oorlog, het gedrag van de bevrijders en het Nederlandse beleid nadien. Wolkers combineert zijn eigen ervaring en geschiedenis van de oorlog met het collectieve herdenken.
10. Brandende liefde (1981)
Brandende liefde werd oorspronkelijk uitgegeven in 1981 en nadien opnieuw in 2010 bij De Bezige Bij. Wolkers’ boek werd verfilmd door regisseur Ate de Jong in 1983. In 2009 werd het boek bewerkt tot musical.
Twee vrienden, Kees en Jan, studeren samen beeldende kunsten. Jan studeert verder ook Frans bij een oudere dame om een internationale doorbraak mogelijk te maken. Hierbij dompelt hij volledig onder in de leefwereld van deze mademoiselle Bonnema, die ook toegang blijkt te hebben tot beurzen in de academie in Parijs.
Jan trekt uiteindelijk in bij vrouw Bonnema, waar hij naast de zorg voor het huis en de familieleden ook andere medebewoners leert kennen. Zoals Anna, de vrouw van een beroemde violist. Hij wordt betoverd door haar aanwezigheid, maar zal slechts jaren later een liefde met haar kunnen beleven.
